Reforma decentralizacyjna jest jednym z najważniejszych elementów przemian demokratycznych, jakie zachodzą w ostatnich latach na Ukrainie. Reforma ta wkroczyła właśnie w decydującą fazę w związku z przyjęciem w ubiegłym roku przez ukraiński rząd i parlament regulacji umożliwiających zakończenie procesu formowania nowych jednostek administracji samorządowej (tzw. skonsolidowanych gromad). Ostatecznie, decentralizacja wdrażana na Ukrainie od ponad sześciu lat, została przypieczętowana przeprowadzonymi w październiku 2020 roku wyborami lokalnymi. Jednocześnie rząd Ukrainy wciąż jeszcze pracuje nad kompleksowymi ramami prawnymi funkcjonowania poszczególnych szczebli administracji publicznej.

Te przemiany demokratyczne na Ukrainie wspierane są przez wiele programów pomocowych różnych zagranicznych donorów. Jednym z takich przedsięwzięć jest program DOBRE (Decentralization Offering Better Results and Efficiency), finansowany przez Amerykańską Agencję ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID). To największy i najważniejszy projekt wspierający decentralizację współrealizowany przez polską organizację. Stanowi on odpowiedź na najistotniejsze wyzwania, jakie stoją przed Ukrainą w związku z decentralizacją władzy i reformą samorządu terytorialnego, a doświadczenia polskich reform i osiągnięcia polskiej samorządności odgrywają w tym procesie bardzo ważną rolę.

Projekt DOBRE, wdrażany na Ukrainie od 2016 roku, jest realizowany przez międzynarodowe konsorcjum, którego liderem jest organizacja Global Communities, a jednym z głównych partnerów tego przedsięwzięcia jest Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, która została partnerem programu jako najbardziej doświadczona i zasłużona w tym zakresie polska organizacja. Wieloletnie doświadczenie Fundacji w różnych dziedzinach związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej oraz w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, sprawiło że Fundacja realizuje zarówno jeden z najważniejszych komponentów programu, jak i rozmaite dodatkowe działania na rzecz poprawy funkcjonowania ukraińskich samorządów oraz rozwijania kompetencji przedstawicieli ukraińskiej administracji samorządowej.

Do 2020 roku program DOBRE był realizowany w 75 tzw. skonsolidowanych gromadach, zlokalizowanych w 7 obwodach Ukrainy: dniepropietrowskim, iwanofrankowskim, charkowskim, chersońskim, kirowohradzkim, mikołajowskim oraz tarnopolskim. W 2020 roku, w związku z ogromnym zainteresowaniem ukraińskich samorządów, sponsor programu podjął decyzję o przedłużeniu i rozszerzeniu działań, dzięki czemu wsparciem objęto kolejnych 25 ukraińskich gromad z dodatkowych trzech obwodów: czernichowskiego, czerniowieckiego oraz zaporoskiego. W sumie więc beneficjentami DOBRE jest już 100 samorządów i społeczności lokalnych.

Regiony objęte wsparciem programu DOBRE w latach 2016-2022.

Celem DOBRE jest wsparcie i wzmocnienie zarządzania na poziomie lokalnym, stworzenie lepszych warunków dla rozwoju nowo powstałych ukraińskich jednostek terytorialnych, zwiększenie zaangażowania obywateli w podejmowanie decyzji oraz zapewnienie przejrzystości i rozliczalności działań podejmowanych przez administrację publiczną. Działania projektowe są prowadzone wielotorowo i zapewniają kompleksowe wsparcie, merytoryczne i finansowe, nowym ukraińskim jednostkom terytorialnym.

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej realizuje komponent polegający na wsparciu ukraińskich jednostek w zakresie przygotowywania strategicznych planów rozwoju. Jednocześnie, ponieważ bardzo istotnym aspektem realizacji programu jest budowanie zaufania społecznego do wprowadzanych reform oraz nowych struktur samorządowych, Fundacja kładzie bardzo mocny nacisk na stosowanie metod partycypacyjnych, opartych na wypracowanym przez siebie i przetestowanym w wielu wcześniejszych projektach Modelu Partycypacyjnego Planowania Strategicznego FRDL. Model ten jest z powodzeniem stosowany w programie DOBRE, a sądząc po metodach stosowanych obecnie w innych programach pomocowych na Ukrainie, można zauważyć że Model FRDL jest powielany i że zyskał w tym kraju spore uznanie.

Prowadzone przez FRDL prace są realizowane we wszystkich ukraińskich jednostkach terytorialnych objętych wsparciem, czyli w 100 gromadach aktualnie uczestniczących w projekcie. Zrealizowane działania obejmowały m.in. przeprowadzenie diagnoz lokalnych, badań społecznych, partycypacyjnych procesów planowania strategicznego, a także mentoring wdrażania strategii.
Efektem działań FRDL od początku realizacji programu DOBRE jest:

  • przygotowanie 80 raportów diagnostycznych opisujących zidentyfikowane problemy lokalne, stosowane w jednostce praktyki zarządcze oraz potencjalne obszary wsparcia (oraz 25 kolejnych raportów w trakcie opracowania),
  • przygotowanie 67 strategii zrównoważonego rozwoju wypracowanych metodami partycypacyjnymi (kolejnych 25 gromad zrealizuje procesy strategicznego planowania w 2021 r.),
  • 40 jednostek objętych wsparciem mentoringowym (doradczym) w zakresie monitorowania i wdrażania strategii (oraz kolejne 48 gromad, którym takie wsparcie zostanie zapewnione w najbliższym czasie).

W poprzednich latach wdrażania projektu, FRDL zrealizowała również cykl szkoleń pt. „Akademia Przywództwa” (dodatkowo w ścisłej współpracy z Radą Europy), który rozwijał kompetencje zarządcze i liderskie przedstawicieli ukraińskich władz samorządowych. Zorganizowane zostały również wizyty studyjne w polskich gminach, w trakcie których ukraińscy uczestnicy mieli okazję zapoznać się z zasadami funkcjonowania i najciekawszymi osiągnięciami polskich samorządów z województw lubelskiego, małopolskiego, mazowieckiego, pomorskiego, śląskiego, świętokrzyskiego i zachodniopomorskiego. Ukraińscy goście bardzo często podkreślali potrzebę organizacji takich wyjazdów oraz nawiązywania partnerskich relacji z polskimi samorządami. Uzasadniali, że doświadczenia naszego kraju mają dla nich nie tylko walor edukacyjny, ale przede wszystkim stanowią nieocenioną inspirację do działania we własnych społecznościach.

Fundacja realizuje także inne działania merytoryczne wynikające z bieżących potrzeb programu DOBRE, takich jak: budowanie potencjału i rozwijanie kompetencji ukraińskich kadr eksperckich oraz zapewnienie wsparcia merytorycznego liderowi projektu, w kontekście dodatkowych inicjatyw projektowych. W ramach tych ostatnich, przedstawiciele i eksperci FRDL biorą udział jako prelegenci w wydarzeniach DOBRE, takich jak konferencje, seminaria, dyskusje na temat docelowych zasad funkcjonowania ukraińskich jst. Opiniują i komentują również rozmaite dokumenty merytoryczne, oraz przygotowują własne opracowania lub propozycje zmian legislacyjnych.

Wyniki badań oraz ewaluacji działań projektowych pokazują, że dzięki wsparciu zapewnionemu przez program DOBRE, poprawie ulega wiele aspektów funkcjonowania ukraińskich samorządów, zarówno samych urzędów, jak i całych społeczności. Co ważne, współpraca z FRDL jest wysoko oceniana przez władze ukraińskich gromad:

„Warto zwrócić szczególną uwagę na to, że konsultanci patrzą na gromadę jako na całość, z jej potencjałami i potrzebami. Dzięki konsultantom nastąpiła zmiana w postrzeganiu gromady w świadomości władz i mieszkańców.”
(Gromada Novooleksandrivska)

„Nasza Strategia Zrównoważonego Rozwoju została uznana za najlepszą spośród innych dokumentów strategicznych w naszym obwodzie.”
(Gromada Mykolaivska)

„Strategia rozwoju gromady, opracowana we współpracy z konsultantami FRDL, jest skuteczna i odpowiada potrzebom wszystkich mieszkańców gromady. Dziękujemy za profesjonalne wsparcie!”
(Gromada Velykokopanivska)

„Uczestnictwo w procesie planowania strategicznego było bardzo interesujące i skutecznie poprawiło życie w gromadzie”
(Gromada Petrykivska)

„Nasza gromada z przyjemnością pracowała nad dokumentem strategicznym przy wsparciu konsultantów FRDL. Jesteśmy za to ogromnie wdzięczni. Z niecierpliwością czekamy na monitoring.”
(Gromada Grechanopodivska)

Polskie wsparcie dla ukraińskich samorządów było też bardzo ważne w obliczu wybuchu pandemii Covid-19, kiedy to zorganizowano konferencje i seminaria online, podczas których, mi.in. polscy eksperci i samorządowcy dzielili się doświadczeniami, jak organizować w gminach życie i funkcjonowanie w warunkach pandemii i kwarantanny.

Pomimo pandemii praca z ukraińskimi samorządami jest kontynuowana. Początkowo współpraca odbywała się w formie zdalnej, a obecnie jest realizowana w modelu hybrydowym. W tej chwili, w 25 nowych gromadach, realizowany jest etap diagnostyczny, który stanowi wstęp do partycypacyjnego planowania strategicznego.

Więcej informacji o projekcie TUTAJ