Jaka jest prawda o budżetach samorządów w 2021 r. i czego możemy spodziewać się w samorządowych finansach po zakończeniu pandemii? O jakich zamierzeniach rządu powinni wiedzieć skarbnicy JST? Na tak postawione pytania starali się odpowiedzieć uczestniczący w III Krajowym Kongresie Forów Skarbników przedstawiciele administracji rządowej, m.in. Minister Michał Cieślak, Członek Rady Ministrów odpowiedzialny za koordynację współpracy z samorządami, oraz Wiceminister Finansów Sebastian Skuza.

W ocenie przedstawiciela resortu finansów, warte odnotowania jest to, że jednostkom samorządu terytorialnego udało się, mimo pandemii, zrealizować przyjęte wcześniej plany finansowe. Poza niewielkim spadkiem wpływów z PIT nie odnotowano spadku dochodów samorządów. Zdaniem wiceministra, po części mogło to wynikać ze wsparcia rządowego, w tym tarcz antykryzysowych. Ich otrzymanie uwarunkowane było uregulowaniem zobowiązań podatkowych, które trafiły w rezultacie również do samorządów. Ministerstwo z optymizmem spogląda też na dane z pierwszego kwartału br. Zrealizowane dochody ogółem, które w 2021 r. wyniosły, 83 mld. zł, są o 6 mld. wyższe niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, a o 14 mld. zł wyższe niż w roku 2019.

Mimo tej pozytywnej oceny sytuacji finansowej JST, MF dostrzega skutki pandemii, które dotknęły przede wszystkim miasta na prawach powiatu oraz powiaty ziemskie. Znacząco spadła tam nadwyżka operacyjna. Minister Skuza dostrzega w związku z tym przestrzeń do wprowadzanie pewnych rozwiązań stabilizujących o charakterze antycyklicznym, tak, aby o udziale w dochodach z PIT i CIT oraz tzw. janosikowym decydowały m. in. dane z kilku lat wstecz. Zdaniem Ministra Skuzy niezrozumiałe jest natomiast sprowadzanie dyskusji o finansach JST tylko do reform systemu finansowania oświaty czy zwiększanie udziału samorządów w podatku PIT, co w części jednostek nie zastąpi transferów rządowych, np. w ramach funduszu dróg samorządowych.

Michał Cieślak podkreślił, że za wyniki finansowe i nadwyżkę budżetową należy podziękować podatnikom, w tym przedsiębiorcom, i ich zaangażowaniu w rozwój gospodarczy kraju. Minister, dokonujący w ramach swoich zadań przeglądu prawa samorządowego, zachęcał skarbników do udziału w debacie nad przyszłością samorządu (projekt Samorząd 3.0). Termin konsultacji dotyczących identyfikacji barier rozwoju i poszukiwaniu pomysłów rozwiązań został przedłużony do 15 czerwca.

Minister uchylił też rąbka tajemnicy co do szczegółów czekającego na ogłoszenie przez Premiera Mateusza Morawieckiego tzw. Nowego Ładu. Wśród wielu rozwiązań mających dotyczyć samorządu terytorialnego znajdzie się także tzw. stała subwencja inwestycyjna. Obejmie ona te samorządy, których wydatki inwestycyjne wynoszą mniej niż 15% posiadanego budżetu. Program ma także premiować te jednostki, które dużo inwestują a planowana subwencja inwestycyjna miałaby na stałe wpisać się w finansową rzeczywistość samorządów. Trwają prace nad algorytmem takiej subwencji, które poddane zostaną konsultacjom. Wygląda też na to, że nie będą kontynuowane prace dotyczące zwiększenia kwoty wolnej od podatku.

Zdaniem Ministra Cieślaka potrzebne jest również poszukiwanie nowych stałych źródeł finansowania, niezależnych od podatków i subwencji. Jako przykład podaje skupywanie przez samorządy gruntów i czerpanie korzyści ze zrealizowanych tam inwestycji, np. infrastruktury przemysłowej, parkingów czy targowisk. Chodzi jednym słowem, o lepsze wykorzystanie zasobów własnych samorządów i ewentualne wsparcie rządowe w ich uruchomieniu. Nowych źródeł finansowania Minister upatruje także w większej partycypacji w kosztach przez podmioty wprowadzające odpady lub korzystające z samorządowej infrastruktury.

Dyrektor Departamentu Finansów JST Marek Wiewióra zaprezentował stan prac nad zmianami systemu finasowania JST, które Ministerstwo Finansów przedstawiło stronie samorządowej. Należy do nich m.in. wprowadzenie tzw. reguły stabilizującej dochody. Ministerstwo planuje indeksowanie dochodów JST wskaźnikiem 8-letniej dynamiki PKB oraz dynamiki nominalnego PKB, uwzględniającego zarówno wzrost gospodarczy, jak i wzrost cen. Udział w podatku PIT i CIT powiązany zostałby natomiast z wpływami podatkowymi z 3 lat, zamiast z jednego. Największą wagę miałby rok planowany (50%), mniejszą ro poprzedni (33%), a najmniejszą rok n-2.

Korekty obejmą również tzw. Janosikowe, w którym poza kryterium dochodowym pojawić się powinno również kryterium potrzeb wydatkowych. Ma to szczególne znaczenie właśnie w miastach na prawach powiatu, które potraktowane zostaną jako szczególna kategoria jednostek samorządowych dla celów mechanizmu korekcyjno-wyrównawczego. W ocenie MF wyeliminować należy wreszcie sytuację, że ta sama jednostka może być jednocześnie płatnikiem i beneficjentem Janosikowego.

Czy Państwa zdaniem samorządy dobrze poradziły sobie z finansowymi wyzwaniami, jakie przyniosła pandemia? Jakie dodatkowe, niewykorzystywane dotąd źródła finansowania samorządów mogą zwiększyć ich dochody? Czy kolejne rządowe transfery i subwencje wzmocnią samorząd czy też osłabią jego autonomię? Czy mechanizm korekcyjno-wyrównawczy wymaga zmian? Zachęcamy do dyskusji podczas drugiego dnia Kongresu Skarbników.