Jak zatrudnia się pracowników samorządowych?

Prawo do ubiegania się o zatrudnienie jako pracownik samorządowy jest formą realizacją obywatelskiego prawa dostępu do służby publicznej. Zatrudnienie pracownika samorządowego nie zawsze wymaga jednak przeprowadzenia konkursu.

Pracownicy samorządowi stanowią najliczniejszą grupę urzędników w Rzeczpospolitej Polskiej. Zasady ich zatrudniania oraz stosunki pracy są regulowane w szczególny sposób. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku pracowników korpusu służby cywilnej, pracowników urzędów administracji państwowej, czy pracowników administracji skarbowej. Prawo do bycia zatrudnianym w tych grupach mają zasadniczo obywatele polscy. Jest to konsekwencja wynikającego z art. 60 Konstytucji RP prawa dostępu do służby publicznej. Ten sam przepis konstytucji przewiduje, że dostęp ten powinien być zapewniany na równych zasadach. Zasada ta jest realizowana zasadniczo poprzez konieczność przeprowadzania otwartych konkursów poprzedzających zatrudnienie na wolnym stanowisku urzędniczym.

Gdzie zatrudniani są pracownicy samorządowi?

Szczególne zasady w zakresie nawiązywania stosunku pracy i zatrudniania pracowników samorządowych regulują przepisy ustawy o pracownikach samorządowych[1]. Przepisy te dotyczą pracowników zatrudnionych w:

1) urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych;

2) starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych;

3) urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych;

4) biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;

5) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

Oznacza to, że pracownicy samorządowi zatrudniani są tylko w „urzędach”, w ścisłym rozumieniu tego pojęcia. Pracownicy samorządowych instytucji kultury, bibliotek, pracowników socjalnych, pracowników straży gminnych (miejskich) oraz spółek komunalnych zatrudniani są na innych zasadach.

W jakim trybie zatrudniani są pracownicy samorządowi?

Kadra urzędnicza zatrudniania w urzędach j.s.t. nie stanowi jednorodnej grupy. Ustawodawca przewiduje, że pracownicy samorządowi zatrudniani są na: kierowniczych stanowiskach urzędniczych, stanowiskach urzędniczych oraz stanowiskach pomocniczych i obsługi. Wymóg przeprowadzenia konkursu nie dotyczy wszystkich osób zatrudnianych w samorządowych urzędach.

Ustawodawca przewiduje, że z wymogu udziału w procedurze konkursowej przed zatrudnieniem na wolnym stanowisku pracy, zwolnieni są pracownicy zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługi, oraz na stanowiskach urzędniczych w przypadku których stosunek pracy nawiązywany jest na podstawie wyboru lub powołania. W pierwszym przypadku chodzi np. o kierowców, pracowników pomocy administracyjnej, konserwatorów, sekretarki itp. Druga grupa obejmuje przede wszystkim osoby, które są piastunami organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego, czyli wybieranych w wyborach bezpośrednich wójtów, burmistrzów i prezydentów miast oraz wybieranych przez organy stanowiąco-kontrolne starostów, członków zarządu powiatu, marszałków województw oraz członków zarządów województw. Konkursów nie przeprowadza się także w przypadku pracowników zatrudnianych na podstawie powołania – zastępców wójta, burmistrza, prezydenta miasta oraz skarbników j.s.t. (ci powoływani są przez radę lub sejmik).

O ile w przypadku pracowników samorządowych zatrudnianych na podstawie wyboru przeprowadzanie konkursu byłoby w oczywisty sposób niecelowe, to inaczej jest z pracownikami zatrudnianymi na podstawie powołania. Brak ustawowego wymogu co do przeprowadzania konkursu nie oznacza, że samorządowy pracodawca nie może przeprowadzić takiej procedury. Dlatego też w praktyce można spotkać się z sytuacjami w których organ wykonawczy j.s.t. przeprowadza konkurs na stanowisko skarbnika jednostki przed przedstawieniem odpowiedniej kandydatury radzie lub sejmikowi.

Kto może być pracownikiem samorządowym?

Przepisy ustawy o pracownikach samorządowych przewidują, że osoby zatrudniane w ramach tej grupy urzędniczej muszą pewne warunki. Pracownikami samorządowymi zatrudnianymi mogą być zasadniczo obywatele polscy[2]. Ponadto osoby zatrudniane jako pracownicy samorządowi nie mogą mieć ograniczonych praw publicznych, ani ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Ustawodawca ogólnie wskazuje także, że osoby te muszą posiadać zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Wymogi co kwalifikacji określane są każdorazowo przez kierownika jednostki w przypadku wszczęcia procedury mającej na celu zatrudnienia nowego pracownika.

W odniesieniu do pracowników samorządowych zatrudnianych na stanowiskach urzędniczych ustawodawca ustanowił dodatkowe wymogi. Osoby te muszą:

1. posiadać co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe;
2. nie mogą być skazane prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
3. cieszyć się nieposzlakowaną opinią.

Ponadto w przypadku pracowników samorządowych zatrudnianych na kierowniczych stanowiskach urzędniczych (np. kierowników wydziałów) konieczne jest by osoby te posiadały co najmniej trzyletni staż pracy lub wykonywała przez co najmniej 3 lata działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku oraz by legitymowały się wyższym wykształceniem w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce.

Odrębne, szczególne wymogi dotyczące osób zatrudnianych na stanowiskach zastępców wójta (burmistrza, prezydenta miasta), sekretarzy j.s.t oraz skarbników j.s.t. Zastępcy wójta muszą posiadać wyższe wykształcenie i powinni posiadać co najmniej 6 letni staż pracy. Wyższe wykształcenie muszą posiadać także sekretarze j.s.t., przy czym muszą oni wykazać 4 letni staż pracy na stanowiskach urzędniczych, z czego co najmniej 2 lata powinny być przepracowane na kierowniczych stanowiskach urzędniczych. W przypadku skarbników j.s.t., by osoby zatrudniane na tych stanowiskach spełniały jeden z poniższych warunków. Skarbnicy j.s.t. muszą:

1. mieć ukończone ekonomiczne jednolite studia magisterskie, ekonomiczne wyższe studia zawodowe, uzupełniające ekonomiczne studia magisterskie lub ekonomiczne studia podyplomowe i posiadać co najmniej 3-letnią praktykę w księgowości lub;
2. mieć ukończoną średnią, policealną lub pomaturalną szkołę ekonomiczną i posiadać co najmniej 6-letnią praktykę w księgowości lub;
3. być wpisani do rejestru biegłych rewidentów na podstawie odrębnych przepisów lub;
4. posiadać certyfikat księgowy uprawniający do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych albo świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, wydane na podstawie odrębnych przepisów.

Jakub Dorosz-Kruczyński