Czy gmina może zakazać fajerwerków?

W debacie publicznej przed zbliżającym się Sylwestrem trwa ożywiona dyskusja nad zasadnością używania fajerwerków i innych materiałów pirotechnicznych tego wieczora. Czy gminy mogą ustanawiać zakazy dotyczące posługiwaniem się takimi materiałami?

Powszechne korzystanie z fajerwerków w noc sylwestrową wywołuje liczne kontrowersje z uwagi na ich wpływ na dobrostan zwierząt oraz zanieczyszczenie powietrza będące skutkiem posługiwania się nimi. W dyskusji zwraca się także uwagę na problem zaśmiecania przestrzeni wspólnych pozostałościami fajerwerków, co generuje dodatkowe koszty związane z działalnością służb komunalnych. Uwzględniając argumentację za ograniczeniem używania materiałów pirotechnicznych część władz samorządowych rezygnuje z używaniem ich w podczas gminnych (miejskich) uroczystości związanych z powitaniem Nowego Roku.

Niektórzy mieszkańcy gmin formułuje postulat wprowadzenia całkowitego zakazu używania fajerwerków lub innych środków pirotechnicznych w gminie. Niezależnie od oceny zasadności argumentów przemawiających za ustanowieniem takiego ograniczenia należy pamiętać, że jednostki samorządu terytorialnego (JST), jako część administracji publicznej, są zobowiązane do działania na podstawie i w granicach prawa. W związku z tym zakaz tego rodzaju musi zatem wynikać z odpowiedniego upoważnienia ustawowego.

Obowiązujące przepisy prawa

Obecnie obowiązujące przepisy ustaw nie upoważniają organów gminy do ustanowienia zakazu posługiwania się materiałami pirotechnicznymi. W praktyce samorządowej podejmowane są próby wykorzystania przepisów porządkowych do osiągnięcia tego celu. Przepisy porządkowe, to szczególny rodzaj prawa miejscowego. Z możliwości ich ustanawiania mogą korzystać organy gmin i organy powiatów[1]. Szczególny charakter przepisów porządkowych wyraża się w tym, że mogą być one stanowione w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących. Przy czym wydanie takich przepisów może nastąpić tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Ponadto przepisy porządkowe mogą ustanawiać karę grzywny za ich nieprzestrzeganie. Taka sankcja jest wymierzana w trybie właściwym dla postępowania w sprawach o wykroczenia. O przesłankach niezbędnych do wydawania przepisów porządkowych wypowiedział również Naczelny Sąd Administracyjny [2] w jednym z wyroków stwierdzając:

Pozytywne stwierdzenie zakresu nieuregulowanego, a następnie stanu zagrożenia dla dóbr policyjnych wskazanych w treści art. 40 ust. 3 u.s.g. pozwala wydać przepisy porządkowe, ale tylko wtedy, jeśli zostanie ustalona okoliczność niezbędności wprowadzenia regulacji przeciwdziałającej zagrożeniu życia lub zdrowia obywateli albo konieczności zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Istotny jest także obszar występowania tego zjawiska. Nie może ono w przypadku gminnych przepisów porządkowych występować w skali całego kraju, ani na obszarze właściwości przekraczającej obszar działania organu upoważnionego do ich wydawania.

 

Trzeba także zwrócić uwagę, że o ile w przypadku aktów prawa miejscowego, jako takich, obowiązuje zasada stanowienia ich przez organy stanowiąco-kontrolne (rady i sejmiki). Natomiast w przypadku przepisów porządkowych, jeżeli konieczne jest pilne ich wprowadzenie do obiegu prawnego („w przypadku niecierpiącym zwłoki”), to kompetencja do stanowienia przepisów porządkowych przysługuje organom wykonawczym gminy lub powiatu. Przepisy stanowione przez organy wykonawcze JST powinny zostać zatwierdzone przez właściwą radę na kolejnej sesji.

Kontrowersje wokół lokalnych zakazów

Ustawowa kompetencja organów JST była podstawą do prób wprowadzania lokalnych zakazów używania fajerwerków. Jednakże takie inicjatywy lokalnych prawodawców były uznawane za istotnie naruszające prawo, w konsekwencji czego uchwały ustanawiające takie zakazy były uznawane za nieważne przez wojewodów. Jeżeli samorządy decydują się na zaskarżenie aktów nadzoru do sądu administracyjnego, to utrzymują one w mocy rozstrzygnięcia organów nadzoru.

W styczniu 2024 r. Rada Miejska w Lidzbarku Warmińskim przyjęła uchwałę w sprawie zakazu odpalania fajerwerków, petard, ogni sztucznych i innych materiałów pirotechnicznych na terenie Miasta Lidzbark Warmiński. Prawodawca lokalny zdecydował się na jej ustanowienie powołując się na konieczność zapewnienia ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego oraz ochronę zwierząt. Zakaz dotyczył „odpalania fajerwerków, petard, ogni sztucznych i innych materiałów pirotechnicznych” w okresie od 31 grudnia do 1 stycznia. Rada Miejska przewidziała także, że zakaz miał obowiązywać tylko w miejscach publicznych.

Wojewoda Warmińsko-Mazurski stwierdził nieważność takich przepisów porządkowych rozstrzygnięciem nadzorczym[3], stwierdzając istotne naruszenie prawa organ nadzoru sformułował dwa argumenty. Wojewoda dostrzegł, że kwestia używania materiałów pirotechnicznych była już uregulowana przepisami powszechnie obowiązującego prawa na terenie tego województwa[4]. Po drugie, w ocenie wojewody, wprowadzanie czasowego zakazu posługiwania się środkami pirotechnicznymi w noc sylwestrową nie spełnia ustawowej przesłanki dotyczącej konieczności ochrony określonych prawem wartości za pomocą przepisów porządkowych. Wojewoda uzasadniając swoje orzeczenie podkreślił, że:

przesłanki wydania przepisów porządkowych, o których mowa w drugiej części art. 40 ust. 3 ustawy o samorządzie gminny wskazują, iż wydawanie na jego podstawie przepisów porządkowych jest uzasadnione, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa obywateli. Przechodząc do przesłanki niezbędności ustanowienia przepisów porządkowych dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego należy wskazać, że kompetencja do stanowienia przepisów porządkowych nie może być wykorzystywana do bieżącego zarządzania na danym obszarze, ale wyłącznie w celu przeciwdziałania w szczególnych sytuacjach bezpośrednim i realnym zagrożeniom dla określonych wartości.

Zmiany w prawie

Obecnie obowiązujące przepisy prawa nie dozwalają władzom samorządowym na wprowadzanie zakazów używania mariałów pirotechnicznych. Warto jednak zaznaczyć, że orzeczenia wojewodów i sądów administracyjnych wydawane w tej sprawie odnoszą się jedynie do legalności takich działań, a nie ich celowości. W Sejmie procedowany jest obecnie projekt ustawy, który ma umożliwość radom gmin wprowadzanie takich zakazów. Przy czym taki zakaz dotyczyłby tylko osób fizycznych, nie obejmowałby natomiast przedsiębiorców. Z projektem ustawy można zapoznać się tutaj.

 

Z okazji Nowego Roku 2025 składamy najserdeczniejsze życzenia wszelkiej pomyślności, zdrowia, oraz sił do realizacji ambitnych planów na rzecz lokalnych społeczności.

Niech nadchodzący rok przyniesie Wam satysfakcję z działań podejmowanych w duchu samorządności, które codziennie budują silne, zrównoważone i zintegrowane wspólnoty. Życzymy, aby nadchodzące zmiany w przepisach prawnych, które mają ułatwić działanie jednostek samorządu terytorialnego, okazały się wsparciem w podejmowaniu mądrych decyzji i wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań.

W nadchodzącym roku Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego będzie z Państwem w codziennych wyzwaniach samorządowych. Wspieramy Państwa w interpretacji i zastosowaniu prawa poprzez publikacje na Blogu Edukacji Samorządu Terytorialnego, a także w ramach specjalistycznych szkoleń.

Zachęcamy do zapoznania się z naszą atrakcyjną ofertą pakietów szkoleń na 2025 rok , które pomogą Państwu i Waszym zespołom poszerzać kompetencje i skutecznie działać na rzecz lokalnych społeczności.